Podręcznik, definiowany jako książka zawierająca zbiór podstawowych wiadomości z jakiejś dziedziny, w tradycyjnej formie znany jest każdemu.W zależności od przeznaczenia i przewidywanego adresata przybiera różną formę, zawiera stosowne do tematyki treści oraz różnorodny poziom i specyfikę terminologiczną.
Samo brzmienie słowa ,,podręcznik” nasuwa cechę publikacji, która może być sklasyfikowana w tej kategorii, a mianowicie jego podręczność. Odnosi się to zarówno do formy, układu, jaki i sposobu przedstawiania treści. Podręcznik powinien być zatem książką przystępną, przejrzyście definiującą i pozwalającą poszerzać wiedzę w sposób jednoznaczny, prosty i klarowny dla grupy docelowej.
Podręczniki możemy podzielić ze względu na rodzaj odbiorców (oczywiście do najbardziej popularnej kategorii zaliczyć można podręczniki szkolne, z którymi spotkał się każdy uczeń, wyróżniamy też podręczniki akademickie) oraz funkcje.
Każdy podręcznik powinien spełniać określone funkcje:
- informacyjną – pomaganie w poznawaniu świata
- badawczą – pobudzanie do samodzielnego rozwiązywania problemów
- transformacyjną – pokazywanie możliwości przełożenia wiedzy teoretycznej na praktyczne zastosowania
- samokształceniową – zachęcanie uczniów do dalszej nauki
Inny podział to:
- funkcja motywacyjna
- funkcja informacyjna
- funkcja ćwiczeniowa
Warto zwrócić uwagę na to, że każdy z wymienionych podziałów odwołuje się zarówno do samej treści (jej jakości, rzetelności) jak i do sposobu jej ujęcia. Każda tego typu publikacja musi być zgodna z aktualnie panującym stanem wiedzy na temat. którego dotyczy, przedstawiać go w sposób bezstronny, opierając się jedynie na faktach.
Niemniej istotna jest poprawność dydaktyczna. Książka będąca podręcznikiem powinna pomagać osobom z niej korzystającym w przyswojeniu danej porcji wiedzy w sposób jak najbardziej komfortowy oraz szybki. Stąd tak popularne są wyjaśnienia trudnych słów, repetytoria na końcach poszczególnych rozdziałów, mini testy pozwalające na samodzielną kontrolę postępów.
Strona graficzna podręcznika ma za zadanie przyciągać wzrok, skupiać uwagę na najistotniejszych szczegółach, w taki sposób aby nauka stawała się przyjemna. Istotne są zatem wszelkie wypunktowania, podkreślenia, zmiany stylu tekstu, czcionki i inne zabiegi pomagające wyróżnić najważniejsze rzeczy.
Aktywowanie adekwatnych struktur mózgowych oraz stosowanie różnego rodzaju strategii pamięciowych już w samym podręczniku sprawia, że publikacja staje się idealnym narzędziem nauki. Kolorowe podkreślenia, schematy, powtórzenia najważniejszych treści oraz najtrudniejszych słów oraz logiczne łączenie kolejnych porcji wiedzy (bazując na tej zdobytej wcześniej, rozszerzanie jej o nowe informacje- spiralne budowanie schematu) czyni naukę łatwą i przyjemną.
Idealny podręcznik łączy w sobie wszystkie wymienione cechy i funkcje, pomaga nauczać i uczyć się, inspiruje i motywuje do odkrywania i eksploatowania wiedzy i świata czyniąc człowieka mądrzejszym.